IV edycja badań Bilansu Kapitału Ludzkiego ^Wyróżniony

Największy wpływ na gotowość zatrudnienia nowych pracowników miał poziom rozwoju firmy, wielkość firmy - im większa firma, tym większe potrzeby zatrudnieniowe oraz niezadowolenie z kompetencji aktualnie zatrudnionych pracowników. Był to również rok, w którym firmy napotkały na większe niż w poprzednich latach problemy podczas poszukiwania pracowników spełniających ich wymagania.

Wyniki badań BKL potwierdzają, że zaobserwowane w 2013 roku obniżenie potrzeb zatrudnieniowych dotknęło właściwie wszystkich pracodawców bez względu na wielkość zatrudnienia i branżę działalności. Zmniejszyła się również liczba poszukiwanych osób do pracy - zjawisko to było obserwowalne praktycznie we wszystkich województwach. Jednocześnie, mimo zwiększającej się puli dostępnych kandydatów, coraz większa liczba pracodawców nie mogła znaleźć pracowników posiadających potrzebne kompetencje. Na trudności w znalezieniu kandydatów spełniających oczekiwania wskazywało 78 proc. pracodawców, którzy prowadzili w ubiegłym roku rekrutację. Zdawać by się mogło, że wobec zwiększenia się liczby osób poszukujących i gotowych podjąć pracę sytuacja powinna się odwrócić. Ten paradoks eksperci BKL tłumaczą większą selektywnością naboru ze strony pracodawców w warunkach trudniejszej sytuacji rynkowej, która skłania firmy do poszukiwania pracowników zdolnych do jak najszybszego osiągnięcia pełnej wydajności pracy, w których nie ma potrzeby inwestować. To z kolei utrudnia sytuację ludziom młodym, absolwentom szkół różnego szczebla trafiającym na rynek pracy.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim od 2008 r. analizuje, jak zmienia się struktura i zapotrzebowanie na kompetencje na polskim rynku pracy.

W trakcie pięciu edycji do badania przystąpi 350 000 respondentów: pracodawców, pracowników, bezrobotnych, studentów, uczniów szkół ponadgimnazjalnych, a także przedstawicieli instytucji szkoleniowych. Analizą zostały również objęte kierunki kształcenia oraz oferty edukacyjne instytucji szkoleniowych. Bilans Kapitału Ludzkiego stanowi unikatowy na skalę Polski i Europy monitoring rynku pracy i największe jak do tej pory badanie rynku pracy w Europie Środkowo-Wschodniej.

Zespół ekspertów BKL w najnowszym raporcie „Kompetencje Polaków a potrzeby polskiej gospodarki" zwraca uwagę na fakt, że w dyskursie publicznym jako przyczynę niedopasowania kompetencyjnego absolwentów do potrzeb pracodawców postrzega się brak umiejętności praktycznych, a jako remedium wskazuje się na konieczność rozszerzenia programu praktyk i staży. Wyniki Bilansu Kapitału Ludzkiego oraz ich branżowe pogłębienie, które zostało dokonane w krakowskim Bilansie Kompetencji pokazują bardziej złożony obraz tego problemu.

Analizy opublikowane w ostatnim raporcie Bilansu Kapitału Ludzkiego potwierdzają, że na polskim rynku pracy poszukiwane są osoby mające kompetencje transferowalne (czyli przydatne na większej liczbie stanowisk pracy), o charakterze ogólnym lub profesjonalnym, które mogą być dostarczone przez szkoły i uczelnie, a są rozwijane w niewystarczającym stopniu i w stosunku do niewystarczającej liczby osób. - Kompetencje tarnsferowalne powinny być kształtowane w okresie nauki w szkole i na uczelni, ale wymaga to zmiany sposobu uczenia i poziomu wymagań – przekonuje prof. Jarosław Górniak, kierownik naukowy projektu Bilans Kapitału Ludzkiego. - Sprowadzanie przygotowania kompetencyjnego dla potrzeb gospodarki do trenowania umiejętności praktycznych, zwłaszcza w miejscu pracy, nie pokrywa się z wynikami badań pracodawców i zdaniem zespołu BKL niebezpiecznie zawęża perspektywę definiowania efektów kształcenia z punktu widzenia przygotowania do ról zawodowych i społecznych. Z kolei zdaniem Bożeny Lublińskiej – Kasprzak, Prezes PARP - Większe zasoby powinniśmy alokować na działania skierowane do przedsiębiorców, aby zachęcać ich do bieżącej współpracy z placówkami edukacyjnymi, tak aby pracodawcy mieli wpływ na jakość uzyskiwanych kompetencji i mogli powiedzieć, że młodzi ludzie są przygotowani do podejmowania pracy, pierwszej jak i kolejnych. Organizowanie staży i praktyk jest oczywiście jedną z metod tej współpracy ale poprzedzający powinien być wpływ przedsiębiorców na kształt programów nauczania.

Wyniki IV edycji badań Bilansu Kapitału Ludzkiego prezentowane są w sytuacji stopniowo poprawiającej się koniunktury. Na wzrost popytu zaczyna reagować także rynek pracy, jednak proces ten zachodzi powoli, szczególnie jeśli chodzi o sytuację młodych osób.

Prof. Jarosław Górniak pytany o wyzwania, które staną przed Polską w najbliższym okresie, podkreśla, że - cała europejska gospodarka, a więc i otwarta gospodarka Polska, liże rany po ostatnim kryzysie. Przywracanie jej wigoru zajmie jeszcze nieco czasu. Dla Polski kluczowym wyzwaniem jest przestawienie gospodarki na tory innowacyjnego rozwoju i zbudowanie w nowych warunkach konkurencyjności w skali międzynarodowej. Wymaga to zmian instytucjonalnych, a więc innowacyjności w zakresie polityki gospodarczej i innych polityk publicznych.

Wybrane wyniki IV edycji badań BKL zawarte w raporcie „Kompetencje Polaków a potrzeby polskiej gospodarki"

W świetle wyników badań BKL rok 2013 był rokiem spowolnienia na rynku pracy

Wiosną 2013 roku zmniejszyło się zapotrzebowanie firm na nowych pracowników i to zarówno jeśli chodzi o ogólne deklaracje gotowości przyjęcia nowych osób do pracy, jak i skalę zapotrzebowania. O ile w poprzednich latach 16 -17 proc. pracodawców szukało osób do pracy, o tyle w 2013 odsetek ten zmniejszył się do 14 proc. Zmniejszyło się też całkowite zapotrzebowanie na pracowników - w I połowie 2013 roku poszukiwano o 60 tys. osób do pracy mniej niż w analogicznym okresie roku 2012.

Pracodawcy, którzy wiosną 2013 roku najczęściej deklarowali gotowość zatrudnienia osób do pracy, to przede wszystkim duże firmy, silniej rozwijające się, które jednocześnie deklarują przyrost zysków, zatrudnienia i wprowadzenie innowacji. W tej grupie są również firmy niezadowolone z kompetencji już zatrudnionych, zwłaszcza działające w województwie mazowieckim, w sektorze budowlanym i transportowym.

Aktywność szkoleniowa dorosłych – analizy BKL wskazują brak poprawy

Wyniki IV edycji badań BKL potwierdzają, że w ciągu ostatnich dziesięciu lat w Polsce nie udało się zmienić wzorów aktywności edukacyjnej osób dorosłych, nie udało się też zwiększyć poziomu zaangażowania Polaków w uczenie się. Pod tym względem Polska pozostaje daleko za krajami skandynawskimi, które od lat zajmują pozycję liderów w tym obszarze. Nie osiąga też średniego poziomu dla państw członkowskich UE i pozostała za takimi państwami jak Republika Czeska czy Estonia.

Również analiza czynników wpływających na aktywność szkoleniową w krajach UE dokonana przez ekspertów BKL, wskazuje, że zarówno uwarunkowania indywidualne, jak i strukturalne w Polsce sprawiają, że w najbliższym czasie raczej nie powinniśmy się spodziewać szybkich i znaczących zmian w obszarze uczenia się osób dorosłych.

Eksperci BKL podkreślają jednak, że wzory aktywności edukacyjnej osób dorosłych we wszystkich krajach Unii Europejskiej, także i w Polsce są podobne. Najczęściej swoje kompetencje podnoszą osoby dobrze wykształcone, pracujące w zawodach specjalistycznych, kierowniczych lub technicznych i średniego personelu, pracujące w dużych firmach, a także mieszkające w dużych miastach. Nieco wyższe wskaźniki zaobserwowano także w środkowym okresie kariery zawodowej, podczas gdy w okresie przedemerytalnym zazwyczaj one spadały. Jednak w przypadku Polski, różnice pomiędzy grupami wykazującymi wysoki poziom aktywności szkoleniowej a grupami cechującymi się wyższym poziomem bierności, są większe niż przeciętnie w krajach unijnych. Niekorzystnej sytuacji w tym obszarze nie zmieniły liczne interwencje publiczne realizowane w ostatniej dekadzie.

Dane opublikowane w najświeższym raporcie BKL wskazują też na nieskuteczność istniejących mechanizmów wspierania aktywności szkoleniowej przez środki publiczne. Nie widać ani wzrostu poziomu tej aktywności, ani wyrównywania różnic pomiędzy uczestnictwem w szkoleniach osób o różnym wykształceniu czy zatrudnionych na różnych stanowiskach pracy. Jak wskazują analizy BKL, w latach 2010-2013 aktywność Polaków na tym polu niemal nie uległa zmianie. Głównymi determinantami aktywności edukacyjnej wydają się być raczej nie predyspozycje indywidualne, lecz wymagania i charakter samej pracy wraz z możliwościami, jakie w tej pracy występują. Za główny motor napędowy aktywności edukacyjnej autorzy raportów BKL uznają pracodawców, którzy najczęściej finansują szkolenia, decydują o tym, kogo na nie wysyłają, definiują oczekiwania odnośnie do kompetencji posiadanych przez pracowników, ale także możliwości rozwoju i awansu zawodowego w firmie.

Rzadkie inwestycje pracodawców w rozwój i szkolenie pracowników

Jednocześnie jednak wyniki IV edycji badań BKL potwierdzają, że strategie zarządzania kadrami stosowane przez polskich pracodawców, nie sprzyjają rozwojowi kapitału ludzkiego. Nadal słabo rozwinięte jest zarządzanie zasobami ludzkimi oparte na spersonalizowanych planach rozwoju i systematycznej ocenie kompetencji.

Wyniki badań pracodawców potwierdziły również, że na stymulowanie poziomu uczestnictwa w kształceniu nie wpływa pozytywnie szerokie stosowanie przez pracodawców modelu sita w strategii personalnej, który stosowany jest przez 72 proc. firm. Takie podejście, stosowane zwłaszcza przez firmy stagnacyjne, obliczone jest na minimalizację kosztów inwestowania w kadry.

Studenci kierunków strategicznych czy faktycznie dla polskiej gospodarki?

Wyniki analiz BKL potwierdzają, że studenci kierunków zamawianych oraz niezamawianych z dziedzin określonych jako strategiczne dla polskiej gospodarki są w wielu kwestiach bardzo podobni do siebie, a ich oceny szans zawodowych, zadowolenie z kształcenia czy plany na przyszłość w większym stopniu łączą się z kierunkiem studiowanym oraz typem uczelni, na której się kształcą niż z samym faktem odbywania edukacji na kierunku dofinansowanym.

Wyniki analiz BKL potwierdzają, że studenci kierunków zamawianych i analogicznych kierunków niezamawianych w tym samym stopniu planują w przyszłości pracę poza granicami kraju (około 15 proc. osób). Jak deklarują badani, odsetek ten może się zwiększyć w zależności od sytuacji ekonomicznej w Polsce. Kolejne 50 proc. rozważałoby możliwość wyjazdu, jeśli podaż na lokalnym rynku pracy będzie niewystarczająca. Najczęściej na migracje zagraniczne gotowi są studenci mechatroniki i elektroniki, inżynierii materiałowej, mechaniki i budowy maszyn oraz biotechnologii.

Zdaniem autorów raportów fakt zamówienia kierunków wywarł większy wpływ na przesunięcia w wyborach edukacyjnych w obrębie grup kierunków i poszczególnych szkół, a w mniejszym stopniu pomiędzy różnymi profilami kształcenia. W perspektywie długookresowej nabory wzrastają w przypadku tych kierunków, które zapewniają relatywnie dobrą sytuację rynkową absolwentom. Z kolei w przypadku kierunków zamawianych, po których absolwenci mają problem ze znalezieniem zatrudnienia efekt zachęty finansowej nie działa już tak silnie, lub działa, ale krótkookresowo.

Dla mniejszych jednostek naukowych fakt uzyskania wsparcia finansowego z MNiSW jest istotnym czynnikiem maksymalizującym ich szanse na zwiększenie naborów. Efekt ten jednak zazwyczaj jest krótkotrwały i kończy się wraz z zakończeniem wsparcia oferowanego przez MNiSW. Odwrotną tendencję zaobserwować można w przypadku politechnik i uniwersytetów - szkoły te zazwyczaj utrzymują stały wzrost w zakresie liczby studentów kierunków strategicznych w kolejnych latach.

Mimo tego, że praktyczne wykorzystanie wiedzy podczas nauki na studiach oceniane jest podobnie wśród osób z kierunków zamawianych i niezamawianych, w pierwszej grupie bardziej powszechne jest przekonanie, że umiejętności zdobyte podczas studiów zwiększą szansę znalezienia dobrej pracy oraz pracy związanej z profilem kształcenia. Skłania to do wniosku, że odczucie większej pewności na rynku pracy nie jest związane jedynie z rzeczywistymi umiejętnościami studentów, ale z samym faktem studiowania kierunku zamawianego.

O BILANSIE KAPITAŁU LUDZKIEGO

Bilans Kapitału Ludzkiego to unikatowy na skalę Polski i Europy monitoring rynku pracy. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim od 2010 roku systematycznie analizuje jak zmienia się struktura i zapotrzebowanie na kompetencje na polskim rynku pracy. W trakcie pięciu edycji badań ankieterzy wysłuchają opinii 350 000 respondentów: pracodawców, pracowników, bezrobotnych, studentów, uczniów szkół ponadgimnazjalnych a także przedstawicieli instytucji szkoleniowych. Badacze przeanalizują również kierunki kształcenia szkół i uczelni oraz oferty edukacyjne instytucji szkoleniowych.

Zasięg prowadzonych badań

Pierwsza edycja badań została przeprowadzona w IV kwartale 2010 r. Drugą edycję badań, zrealizowano w II kwartale 2011 r. Badania IV edycji projektu odbywały się w III kwartale 2013 roku. Badania w ramach Bilansu Kapitału Ludzkiego swoim zasięgiem obejmują:
• ponad 16 000 pracodawców
• ponad 17 900 osób w wieku produkcyjnym
• ponad 8 000 bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy (I edycja)
• ponad 35 700 uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych (I i IV edycja)
• ponad 33 000 studentów (I i IV edycja)
• ponad 20 000 ofert pracy
• ponad 4500 instytucji szkoleniowych.

Sześć raportów prezentujących wyniki IV edycji badań BKL

• RAPORT PODSUMOWYJĄCY:
„Kompetencje Polaków a potrzeby polskiej gospodarki" - raport podsumowujący czwartą edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego realizowaną w 2013 roku.
• RAPORTY CZĄSTKOWE:
„Zapotrzebowanie na pracowników" – raport prezentujący wyniki zarówno sondażu przeprowadzonego na losowej próbie pracodawców, jak i badania ofert pracy publikowanych na wyspecjalizowanych portalach internetowych oraz w Powiatowych Urzędów Pracy.
„Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków" – raport oparty na wynikach badania ludności w wieku produkcyjnym.
„Kogo kształcą polskie szkoły?" – raport przygotowany na podstawie badań uczniów
i analizy kierunków kształcenia.
„Przyszłe kadry polskiej gospodarki" – raport przygotowany na podstawie badań studentów oraz analizy kierunków kształcenia.
„Rozwijanie kompetencji przez dorosłych Polaków" – raport poświęcony aktywności edukacyjnej Polaków po zakończeniu kształcenia formalnego i aktywności przedsiębiorstw w zakresie kształcenia pracowników; raport ten przede wszystkim zawiera przegląd wyników z badania firm działających na rynku szkoleniowym.

Raporty opublikowane zostały na stronie www.bkl.parp.gov.pl