Handel międzynarodowy: Protekcjonizm szansą czy zagrożeniem dla polskiej gospodarki? ^Wyróżniony

Wprowadzenie: Protekcjonizm – powrót do przeszłości?

Protekcjonizm, definiowany jako polityka ochrony krajowego rynku i producentów przed konkurencją zagraniczną, zyskuje na popularności na całym świecie. Od Stanów Zjednoczonych, przez Unię Europejską, po Polskę, coraz częściej słyszymy argumenty za ochroną rodzimej gospodarki. Czy to uzasadniony kierunek w niestabilnym globalnym otoczeniu, czy też powrót do archaicznych koncepcji merkantylizmu, w których siła państwa przedkładana była nad efektywność gospodarczą?    

Współczesne przykłady protekcjonizmu przybierają różnorodne formy, wpływając na różne sektory gospodarki.  

• Cła: Unia Europejska stosuje cła na importowane samochody z USA, co bezpośrednio wpływa na konkurencyjność producentów z obu stron Atlantyku.    

• Subsydia: Rządy wielu krajów, w tym Chin, oferują rozbudowane programy subsydiów dla branży zielonych technologii, kształtując globalną dynamikę tego sektora.    

• Regulacje: Unia Europejska wprowadza regulacje takie jak Digital Markets Act (DMA) i Digital Services Act (DSA), które mają na celu ograniczenie dominacji zagranicznych gigantów technologicznych i stworzenie przestrzeni dla rozwoju europejskich firm.  

Te działania, choć często motywowane szczytnymi celami, takimi jak ochrona miejsc pracy czy rozwój strategicznych branż, rodzą istotne pytania o ich długofalowe skutki dla innowacyjności, efektywności alokacji zasobów i konkurencyjności europejskiego biznesu. 

Argumenty za protekcjonizmem: Perspektywa biznesowa

Zwolennicy protekcjonizmu podnoszą szereg argumentów, które z perspektywy poszczególnych przedsiębiorstw lub sektorów mogą wydawać się uzasadnione.

• Ochrona raczkujących branż: W przypadku nowych, innowacyjnych sektorów, protekcjonizm może stworzyć "bezpieczną przestrzeń" dla rozwoju rodzimych firm, pozwalając im na osiągnięcie skali i konkurencyjności w starciu z globalnymi gigantami.    

• Wyrównywanie szans: Protekcjonizm bywa postrzegany jako narzędzie kompensujące nieuczciwe praktyki handlowe, takie jak dumping czy nielegalne subsydia stosowane przez zagranicznych konkurentów.    

• Ochrona strategicznych sektorów: W kontekście bezpieczeństwa narodowego i strategicznej autonomii, protekcjonizm może być uzasadniony w odniesieniu do sektorów kluczowych dla funkcjonowania państwa i gospodarki, takich jak energetyka, obronność czy produkcja żywności.    

Należy jednak zauważyć, że te argumenty, choć istotne, nie uwzględniają pełnego spektrum konsekwencji protekcjonizmu dla całej gospodarki.    

Ekonomiczne konsekwencje protekcjonizmu: Szersza perspektywa

Ekonomiści w większości są sceptyczni wobec protekcjonizmu, wskazując na jego negatywny wpływ na długofalowy wzrost gospodarczy i konkurencyjność.    

• Spadek efektywności i innowacyjności: Ograniczenie konkurencji osłabia presję na firmy do optymalizacji kosztów, podnoszenia jakości produktów i inwestowania w innowacje.    

• Wzrost cen i ograniczenie wyboru dla konsumentów: Cła i inne bariery handlowe prowadzą do wzrostu cen importowanych towarów, zmniejszając siłę nabywczą konsumentów i ograniczając dostępność różnorodnych produktów.    

• Ryzyko wojen handlowych: Wprowadzenie przez jeden kraj barier handlowych często prowadzi do odwetowych działań ze strony innych państw, eskalując konflikty handlowe i negatywnie wpływając na globalną wymianę handlową.    

• Negatywny wpływ na eksport: Cła i inne bariery handlowe, choć uderzają w import, ograniczają również eksport. Opodatkowanie importu efektywnie opodatkowuje eksport, zniechęcając zagranicę do kupowania dóbr kraju, który stosuje protekcjonizm.  

• Zakłócenia w łańcuchach dostaw: Protekcjonizm utrudnia swobodny przepływ komponentów i surowców, zaburzając funkcjonowanie globalnych łańcuchów dostaw, od których w coraz większym stopniu zależy produkcja w wielu branżach.    

Wykres 1. Liczba działań rządów ograniczających i liberalizujących handel na świecie (str. 8 pliku PDF)

 

Wykres 2. Wydatki rządowe a wzrost gospodarczy (str. 28 pliku PDF)

Wykres 2. Wydatki rządowe a wzrost gospodarczy (str. 28 pliku PDF)

 

Wykres 3. Wydatki rządowe a wzrost gospodarczy (str. 29 pliku PDF)

Polska i UE w obliczu protekcjonizmu: Wyzwania i szanse

Polska i Unia Europejska, jako jedne z kluczowych sił w globalnym handlu, znajdują się w szczególnym położeniu w kontekście rosnących tendencji protekcjonistycznych. Z jednej strony, konieczne jest reagowanie na nieuczciwe praktyki handlowe i dbałość o interesy rodzimych przedsiębiorstw. Z drugiej strony, kluczowe jest unikanie działań, które mogłyby doprowadzić do eskalacji konfliktów handlowych i osłabienia konkurencyjności europejskiej gospodarki.  

• Umowa UE-Mercosur: Negocjowana przez UE umowa handlowa z krajami Mercosur budzi kontrowersje wśród części producentów rolnych, którzy obawiają się zwiększonej konkurencji ze strony tańszych produktów z Ameryki Południowej.    

• Wsparcie dla innowacyjnych sektorów: Zarówno w Polsce, jak i w UE, toczy się dyskusja na temat optymalnych form wsparcia dla rozwoju strategicznych sektorów, takich jak sztuczna inteligencja i zielone technologie. Pojawiają się pytania, czy protekcjonistyczne instrumenty, takie jak subsydia i preferencyjne regulacje, są skuteczne i uzasadnione.  

   

Strategie dla biznesu: Jak działać w erze protekcjonizmu?

W turbulentnym otoczeniu handlowym, charakteryzującym się wzrostem protekcjonistycznych tendencji, kluczowe dla firm staje się przyjęcie odpowiednich strategii.

• Dywersyfikacja rynków zbytu i źródeł zaopatrzenia: Zmniejsza podatność na negatywne skutki barier handlowych wprowadzanych przez poszczególne kraje.

• Inwestycje w innowacje i automatyzację: Zwiększają konkurencyjność kosztową i jakościową, pozwalając na efektywne konkurowanie na globalnym rynku.

• Aktywne monitorowanie i analiza regulacji: Pozwalają na szybkie dostosowanie się do zmieniających się warunków prawnych i wykorzystanie pojawiających się szans.

• Budowanie silnych relacji z partnerami handlowymi: Ułatwia pokonywanie barier administracyjnych i minimalizowanie ryzyka sporów handlowych.

Wnioski: Ku zrównoważonemu modelowi handlu

Protekcjonizm, choć kuszący w krótkiej perspektywie, niesie ze sobą szereg zagrożeń dla długofalowego rozwoju biznesu i gospodarki. Kluczowe jest poszukiwanie zrównoważonego modelu handlu, który z jednej strony chroni przed nieuczciwą konkurencją, a z drugiej – stymuluje innowacje, wzrost produktywności i dobrobyt konsumentów.    

Informacje o raporcie

Artykuł powstał na podstawie raportu "Zmartwychwstanie groźnej idei. Argumenty za protekcjonizmem w zderzeniu z wiedzą ekonomiczną" autorstwa dr. Przemysława Rapki z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, opublikowanego przez Warsaw Enterprise Institute w kwietniu 2025 roku.

Żródło: WEI.org