Budownictwo infrastrukturalne w obliczu nowych wyzwań ^Wyróżniony

Rozmowa z Wojciechem Trojanowskim, członkiem zarządu Strabag sp. z o. o.

Dzisiaj media pytają najczęściej o największe problemy branży budowlanej w Polsce. A co jawi się jako największa szansa? Przecież w planie na najbliższe lata znajdują się inwestycje infrastrukturalne za potężne kwoty…

Budownictwo jest kołem zamachowym gospodarki, to tu wytwarzane jest blisko 17% PKB, wliczając w to firmy budowlane oraz producentów materiałów. Obrazuje to wkład branży w rozwój kraju. Oczywiście najbardziej widoczne są inwestycje infrastrukturalne, zarówno te kolejowe, jak i drogowe. Po 1989 w Polsce powstało ponad 4200 km dróg ekspresowych i autostrad. Mogę powiedzieć, że dotychczasowy wkład STRABAG, który prowadzi działalność w Polsce od 35 lat jest imponujący – wybudowaliśmy dotychczas ponad 650 km autostrad co oznacza, że blisko połowa wszystkich obecnie użytkowanych przez kierowców polskich autostrad zrealizowana została przez STRABAG. Budujemy obecnie blisko 160 km odcinków dróg ekspresowych. Z przedstawionych planów GDDKiA planuje ogłosić obecnie przetargi na ponad 470 km dróg ekspresowych. Dodatkowo do 2030 ma powstać blisko 830 km obwodnic za kwotę ponad 28 mld zł. Jak widać jest jeszcze dużo do zrobienia. Skromniej wypadają plany kolejarzy na ten rok. Do tej pory ogłoszono przetargi na ponad 4 mld PLN. Cała branża zajmująca się rozbudową sieci kolejowej z niecierpliwością czeka na więcej. Plany z pewnością zrewiduje panująca na rynku inflacja oraz duża niepewność związana z rosnącymi kosztami materiałów i wzrastającymi kosztami pracy. Wyzwaniem przed którym stoi cała branża budowlana jest wprowadzenie nowych technologii, digitalizacja procesu budowlanego, powszechne wprowadzenie cyfrowego sterowania maszynami budowlanymi, ograniczenie energochłonności oraz zużycia materiałów i zasobów. To wszystko przed nami , to wyzwania, które będą wyznaczały kierunki rozwoju sektora budowlanego w najbliższych latach.

Od wielu miesięcy przewija się kwestia waloryzacji kontraktów. Inflacja, wahania cen surowców, rosnące koszty pracy wystarczająco uzasadniają roszczenia branży w tym zakresie. Jak wygląda dialog z rządem i samorządami?

Branża budowlana od trzech lat działa w sytuacji kryzysowej. Najpierw borykaliśmy się ze skutkami pandemii, w lutym tego roku wybuchła wojna w Ukrainie. To wszystko ma wpływ na sektor. Przez trudny czas dla gospodarki, kiedy lockdown spowodował ograniczenia działalności, a w wielu wypadkach zamknięcie wielu sektorów gospodarki na dłuższy czas, budownictwo pracowało w zasadzie na pełnych obrotach, płaciło podatki, zatrudniało pracowników. Oczywiście w zachowując obostrzenia, wprowadzając gdzie to możliwe prace zdalną. Branża budowlana, od wykonawców po dostawców, oraz producentów materiałów budowlanych i transport, zapewniała w czasie pandemii krwiobieg gospodarki.

Po pandemii nastąpiło odbicie…

Powrót do normalności, elementy wspierające gospodarkę w postaci dodatkowych środków na inwestycje w krajach UE, spowodowały zwiększenie popytu na materiały. Ubiegły rok charakteryzował się wzrostem cen oraz ograniczeniem dostępności i zaburzeniami w łańcuchach dostaw. Poszybowały np. ceny stali czy drewna. Brakowało cementu. Wzrosły koszty pracy. Wydawało się że, po okiełznaniu pandemii, nic równie trudnego nas nie spotka. W lutym wybuchła wojna w Ukrainie. I nagle ponownie wystrzeliły ceny materiałów budowlanych – dla przykładu po ubiegłorocznych podwyżkach cen wyrobów stalowych w marcu cena tego materiału wzrosła z około 4600 zł do 9500 zł za tonę. Co więcej, zakłócona była płynność dostaw. Jednocześnie występowały braki niektórych asortymentów m.in. styropianu czy rur PCV. Dodatkowo mamy najwyższy od 20 lat poziom inflacji, wysokie koszty kredytów. Pokazuje to skalę problemu, z jakim budownictwo mierzy się obecnie.

Czy w obecnych realiach branża jest w stanie stabilnie funkcjonować? I jak wygląda waloryzacja kontraktów w praktyce?

Od tego na jakich zasadach i w jakich realiach funkcjonuje branża budowlana, jakie ma warunki realizacji umów, zależy kilka milionów miejsc pracy, zależą przyszłe inwestycje. Branża musi mieć zdolności realizacyjne. To oznacza, że muszą być zapewnione realne warunki kontraktowe, odzwierciedlające stan rzeczywisty, które zapewnią nam stabilne funkcjonowanie. Przy inflacji sięgającej 15% , kluczowa jest kwestia waloryzacji już istniejących umów. Dlatego z zadowoleniem przyjęliśmy rozwiązanie dotyczące podniesienia limitu waloryzacyjnego z 5 do 10%, który został wprowadzony po wielu miesiącach dialogu prowadzonego z GDDKiA dla drogowych kontraktów infrastrukturalnych.

Co z kontraktami kolejowymi?

Podobnego rozwiązania oczekujemy także w kontraktach kolejowych realizowanych na zlecenie PKP PLK. Tu konieczny jest dialog zamawiającego ze środowiskiem. Jednocześnie nie należy zapominać o inwestycjach realizowanych przez samorządy. To nasz trzeci główny klient, dla którego realizujemy nie tylko inwestycje drogowe, ale także ważne społecznie inwestycje związane z ochroną zdrowia czy edukacją. Obecnie samorządy borykają się z problemami finansowymi, widzimy to w rozpisywanych przetargach, gdzie zakładane budżety w większości przypadków są znacząco niedoszacowane, poniżej składanych ofert. Rozbieżności sięgają od 20 % do nawet 40%. Blisko płowa przetargów samorządowych, ze względu na organiczne budżety jest unieważniana, ponieważ samorządy nie mają dodatkowych środków. Część inwestycji samorządowych ma powstać w ramach Programu inwestycji strategicznych Polski Ład. Tu także konieczne jest wprowadzenie mechanizmu waloryzacyjnego i wskazane byłoby wypracowanie i przyjęcie rozwiązań, które zaproponowano w kontraktach drogowych. Konieczny jest dialog, który doprowadzi do rozwiązania tego problemu, ponieważ dotyczy on nie tylko tak dużych firm jak STRABAG, dotyczy to wszystkich małych i średnich firm działających na lokalnym rynku, wielu podwykonawców. Trzeba zauważyć, że większość kontraktów ma wydłużone terminy płatności. Temat waloryzacji kontraktów jest tak samo istotny w przypadku rynku samorządowego jak i inwestycji centralnych.

Co więcej, w kwestii tej pozytywnie wypowiedziała się Prokuratoria Generalna, wydając 2 sierpnia br. rekomendację o konieczności stosowania mechanizmów waloryzacji w kontraktach ze względu na gwałtowne i nieprzewidywalne zmiany cen materiałów i robót budowlanych obserwowanych w wyniku wojny w Ukrainie. Zalecając stosowanie mechanizmów waloryzacji wynagrodzenia. Zauważa jednocześnie, że niewprowadzenie koniecznych zmian w umowie może nie tylko poważnie zachwiać równowagą ekonomiczną stron na niekorzyść wykonawcy, ale także prowadzić do negatywnych konsekwencji dla zamawiającego. Takie zdarzenia mogą skutkować znacznym zwiększeniem kosztów wykonania inwestycji, wydłużeniem wykonania kontraktu, co z kolei może wypływać negatywnie na realizację interesu publicznego i dodatkowe koszty. Zatem nie widać przeszkód aby waloryzować wszystkie kontrakty budowlane.

Czy dla firm budowlanych działających na polskim rynku perspektywa odbudowy Ukrainy jawi się jako temat, do którego już teraz należy się przygotowywać – czy jako odległa przyszłość? Najnowsze dane są wstrząsające: stopień zniszczenia infrastruktury drogowej i kolejowej w tym państwie jest bardzo poważny. A działania wojenne wciąż trwają…

Oczywiście odbudowa infrastruktury drogowej i kolejowej oraz substancji mieszkaniowej i obiektów użyteczności publicznej będzie jednym z największych wyzwań, przed którym stoi gospodarka Ukrainy oraz całej Unii Europejskiej, bo z pewnością z tego kierunku będą pochodziły materiały, siły i środki. Ale by mówić o odbudowie i snuć plamy najpierw musi się ta okrutna wojna zakończyć. Trudno obecnie przewidzieć kiedy to nastąpi. Oczywiście odbudowa będzie ogromnym przedsięwzięciem i wyzwaniem nie tylko dla branży budowlanej, także dla logistyki materiałów oraz samej ich produkcji. Finansowanie tego przedsięwzięcia to jedno, natomiast dostawy materiałów, znalezienie odpowiednich kadr, przygotowanie projektów można porównać jedynie do doświadczeń lat 50 i 60 – tych ubiegłego wieku, po zakończeniu II Wojny Światowej. Przy obecnych problemach z dostępnością, wysokich cenach produkcji, wzrastających kosztach energii będzie to ogromnym zadaniem dla wielu podmiotów zarówno tych działających w Ukrainie, jak i tych z zewnątrz, chociażby z Polski. To zadanie, do którego trzeba się dobrze przygotować, przygotować we współpracy z rządowym agendami Ukrainy, bo to one są wstanie wyznaczyć priorytety odbudowy kraju na najbliższe lata, może nawet na kolejne dziesięciolecie.

Na koniec pytanie o kwestię, która spędza menadżerom firm sen z powiek: braki kadrowe. Strabag uruchamia własne inicjatywy w tym zakresie na południu i wschodzie Polski.

Polski sektor budowlany boryka się z brakami kadrowymi. Szacuje się, że w wyniku wojny na Ukrainie w budownictwie ubyło aż 30 proc. pracowników. Wiele inwestycji infrastrukturalnych jest prowadzonych we wschodniej części kraju. Tu konkurujemy o kadry, dotyczy to w szczególności firm podwykonawczych. Mamy dość dobrą sytuację kadrową, ze względu na potencjał związany z zatrudnieniem na kontraktach własnych pracowników. Co nie znaczy, że problem ten nas nie dotyka. Problem braku kadr będzie on narastał ze względu na średnią wieku pracowników oraz brak zainteresowania młodych ludzi wejściem do zawodu. Dlatego podejmujemy starania związane z aktywizacją młodych, by zachęcić ich do rozwoju kariery zawodowej właśnie w branży budowlanej. Dzięki porozumieniu STRABAG z władzami miasta Rzeszowa od nowego roku szkolnego 2022/23 młodzież z Ukrainy będzie mogła uczyć się zawodu operatora maszyn i urządzeń do robót ziemnych i drogowych w Zespole Szkół Kształcenia Ustawicznego w Rzeszowie. Kształcenie odbywać się będzie według programu Ministerstwa Edukacji i Nauki i zapewni uzyskanie dyplomu i uprawnień zawodowych. Dla młodzieży z Ukrainy zagwarantowane będą także dodatkowe lekcje wyrównawcze z j. polskiego oraz poza nauką przedmiotów zawodowych: język ukraiński i kultura ukraińska. STRABAG objął patronatem klasę nauki zawodu oferując swoją pomoc przy organizacji zajęć kształcenia zawodowego. Podjęliśmy współpracę z Urzędem Pracy w Rzeszowie, który na naszych budowach kręci filmy w technologii wirtualnej rzeczywistości (VR), pokazujące charakter pracy operatorów maszyn, geodetów oraz brukarzy. Materiały te będą pokazywane na lekcjach doradztwa zawodowego uczniom najstarszych klas szkół podstawowych regionu, by zachęcić do kontynuowania nauki w zawodzie.